«Καμιά ιδέα, καμιά ερμηνεία, κανένα συμπέρασμα και καμιά θεωρία δεν μπορεί να ληφθεί ως δεδομένο, να εδραιωθεί και να θεωρηθεί ως κτήμα της επιστήμης, εάν προηγουμένως δεν έχει περάσει από τον πειραματικό έλεγχο και δεν αποδειχθεί πέρα από κάθε αμφιβολία, η γνησιότητα και η επαναληψιμότητα του. Η Ιατρική είναι προορισμένη να βγει λίγο-λίγο από το πείραμα και θα βγει όπως όλες οι άλλες επιστήμες, χάρη στην πειραματική μέθοδο. Νομίζω ότι οι εμπνεύσεις των γιατρών που δεν βασίζονται στην πειραματική επιστήμη, δεν είναι παρά φαντασία και θα πρέπει η επιστήμη και η ανθρωπότητα να τις καταδικάσει και να τις αποβάλει.» CLAUDE BERNARD
170 χρόνια πριν…
Στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα είχε σημειωθεί τεράστια πρόοδος στην ιατρική επιστήμη. Πολλές ασθένειες ανακαλύφθηκαν και μια σειρά από ανατομικές και ιστολογικές εξετάσεις επέτρεψαν στους επιστήμονες της εποχής να περιγράψουν και να αναγνωρίσουν ορισμένες ασθένειες. Σ’ ένα άλλο μέτωπο η ανάπτυξη μεθόδων ανίχνευσης επέτρεπε πλέον στους γιατρούς να ανακαλύπτουν με σχετική ευκολία την παρουσία συμπτωμάτων που περιεγράφησαν από προηγούμενους ερευνητές. Ωστόσο αν και έφτασαν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα σε στόχους που ούτε καν μπορούσαν να φανταστούν, η ιατρική θα έπρεπε να λύσει ακόμα δύο σημαντικά προβλήματα. Πρώτα να καθορίσει με επιστημονική ακρίβεια τον μεγάλο αριθμό των ατομικών ασθενειών και ύστερα αφού ανακαλυφθούν τα αίτια να συστηθούν και οι κατάλληλες θεραπείες. Σε γενικές γραμμές, μέχρι το 1850 βρέθηκε η λύση στο πρώτο πρόβλημα και είχαν τεθεί και οι βάσεις για τη λύση και του δευτέρου.
Η μεγαλύτερη όμως επανάσταση στην ιστορία του αγώνα κατά των ασθενειών, υπήρξε οπωσδήποτε η γέννηση της ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρωταγωνιστές αυτής της μεγάλης επανάστασης και της χρυσής εποχής της ιατρικής, υπήρξαν αναμφίβολα δύο αυθεντικές μεγαλοφυΐες, ο CLAUDE BERNARD και ο LOUIS PASTEUR.
Ο BERNARD ασχολήθηκε με την πειραματική φυσιολογία, δηλαδή της ίδιας της γνώσης της αρχής των ασθενειών. Μελέτησε το συμπαθητικό σύστημα, την αγγειοκινητικότητα, τον μεταβολισμό των σακχάρων και τον ρόλο σε αυτά του ήπατος, του οποίου ανακάλυψε τη σημαντική γλυκογονική λειτουργία. Θωρείται ο πραγματικός θεμελιωτής της Πειραματικής Ιατρικής.
Ο PASTEUR θεωρείται ο ιδρυτής της στερεοχημείας και της μικροβιολογίας. Ανακάλυψε τις διάφορες ζυμώσεις που προκαλούν οι μικροοργανισμοί, διαπίστωσε ότι οι μολυσματικές ασθένειες των ανθρώπων και των ζώων είναι αποτέλεσμα της επίδρασης ειδικών μικροοργανισμών, που ονομάσθηκαν βακτηρίδια ή μικρόβια και θεωρείται ο εφευρέτης των εμβολίων, αφού με τις έρευνες του διαπίστωσε ότι οι οργανισμοί των ζώων γίνονται απρόσβλητοι από κάποια μολυσματική ασθένεια, αν εμβολιασθούν με εξασθενημένες καλλιέργειες των μικροβίων που τις προκαλούν.
Στον ίδιο οφείλεται η ανακάλυψη της μεθόδου για τη συντήρηση ποτών και ειδών διατροφής και η καταστροφή των μικροβίων στα ζυμούμενα υγρά. Η μέθοδος αυτή ονομάσθηκε ΠΑΣΤΕΡΙΩΣΗ από το όνομα του μεγάλου επιστήμονα και ευεργέτη της ανθρωπότητας.
170 χρόνια μετά…
170 χρόνια πέρασαν περίπου από τότε που ο BERNARD και ο PASTEUR έθεσαν τις βάσεις της πειραματικής ιατρικής. Από τότε μέχρι σήμερα η εξέλιξη της ήταν ραγδαία και εντυπωσιακή.
Ο ρόλος της σημερινής πειραματικής ιατρικής (του Κλινικού Εργαστηρίου) παραμένει βασικά ο ίδιος. Να μπορέσει δηλαδή να ανιχνεύσει, να αναγνωρίσει, να περιγράψει και να επιβεβαιώσει με επιστημονικό και αξιόπιστο τρόπο τις διάφορες παθήσεις και ασθένειες του ανθρώπινου οργανισμού. Είναι ένας ρόλος πάρα πολύ σημαντικός και πάρα πολύ δύσκολος. Χρειάζεται σωστή επιστημονική κατάρτιση και πάνω απ’ όλα ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ. Ο αριθμός των εργαστηριακών εξετάσεων που υπάρχουν σήμερα είναι τεράστιος και κάθε εξέταση έχει τη δική της χρησιμότητα, τα δικά της προβλήματα, τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η πρόοδος που συντελείται στους τομείς της Βιοχημείας, της Ανοσοβιολογίας, της Αιματολογίας, της Μικροβιολογίας κ.λ.π. έχει σαν αποτέλεσμα να προστίθενται συνεχώς νέες μέθοδοι ή να τροποποιούνται οι πιο παλιές με σκοπό κάποια καινούρια και πιο αξιόπιστη χρησιμότητα.
Αν υπάρχει σήμερα ένας τομέας που έχει ανάγκη από κατανόηση, συστηματική και κριτική διδασκαλία, αυτός είναι ο περίπλοκος κλάδος της Εργαστηριακής Ιατρικής.
Η παραγγελία μιας εργαστηριακής εξέτασης προϋποθέτει τη γνώση πολλών πραγμάτων όπως:
Σε ποιες περιπτώσεις η εξέταση έχει διαγνωστική σημασία και πότε δίνει μόνο πληροφορίες χωρίς να είναι και διαγνωστική;
Ποιες από τις πιο συνηθισμένες εξετάσεις δίνουν παρόμοιες πληροφορίες και πότε θα προτιμηθεί η μια ή η άλλη μέθοδος;
Ποια τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της και τι πιθανότητες λάθους ή ψευδών αποτελεσμάτων έχει η μέθοδος;
Ο εργαστηριακός που διευθύνει το Κλινικό Εργαστήριο αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα πως ο πιο πάνω τρόπος ενημερότητας, δεν είναι όσο πρέπει διαδεδομένος. Κι αυτό διαπιστώνεται πολύ εύκολα από τον αριθμό των εργαστηριακών εξετάσεων που συνεχώς μεγαλώνει. Η εκτέλεση εξετάσεων που δεν είναι απολύτως αναγκαίες, σημαίνει μεγάλη οικονομική και προσωπική επιβάρυνση του ασθενούς και από την άλλη οι ακατάλληλες εξετάσεις ή αυτές που γίνονται κάτω από μη σωστές συνθήκες δίνουν άχρηστες ή παραπλανητικές πληροφορίες και συχνά είναι χάσιμο πολύτιμου χρόνου. Οι κλινικές πληροφορίες επίσης που φτάνουν σε ένα εργαστήριο πολλές φορές δεν είναι πλήρεις και λεπτομερείς όσο θα έπρεπε.
Μερικές από τις αιτίες που οδηγούν στις ασυμφωνίες φυσικών ευρημάτων, ή πιθανών διαγνωστικών κατευθύνσεων από τη μια και εργαστηριακών δεδομένων από την άλλη, είναι οι φυσιολογικές αποκλίσεις του ασθενούς από τον καθιερωμένο μέσο όρο, η λήψη ακατάλληλων ή παράκαιρων δειγμάτων, η παρέμβαση φαρμάκων σε αρκετές χημικές δοκιμασίες, η επίδραση των αντιβιοτικών στις μικροβιολογικές ανιχνεύσεις, η δίαιτα του αρρώστου, η επέμβαση του ιατρού στον μεταβολισμό του, η φυσική του κατάσταση, καθώς επίσης και τα προβλήματα σωστού χειρισμού περίπλοκων και εξειδικευμένων εξετάσεων, οι επιστημονικές και τεχνολογικές δυνατότητες του εργαστηρίου, η ενημερότητα του εργαστηρίου στις τελευταίες εξελίξεις κ.λ.π.
Μερικές φορές φαίνεται να υπάρχει ένα «χάσμα» ανάμεσα στον ιατρό και στο Κλινικό Εργαστήριο. Ενα «χάσμα» το οποίο όμως «γεφυρώνεται» με την ενημέρωση της κλινικής κατάστασης του ασθενούς αφ’ ενός και των δυνατοτήτων και εξελίξεων των εργαστηριακών εξετάσεων αφ’ ετέρου. Ο κλινικός εργαστηριακός έχει υποχρέωση να ενημερώνεται πάνω στις τελευταίες εξελίξεις της εργαστηριακής ιατρικής, να μελετά και να ενημερώνεται πάνω στις δυνατότητες, στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των νέων αντιδραστηρίων, μεθόδων και σύγχρονων εργαστηριακών μηχανημάτων και με τη σειρά του να ενημερώνει και τον ιατρό για τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της εργαστηριακής ιατρικής. Η συνεργασία αυτή και η αλληλοενημέρωση είναι απαραίτητη και αναγκαία για τη σωστή, έγκυρη και έγκαιρη ανίχνευση, αναγνώριση και επιβεβαίωση των διαφόρων προβλημάτων και παθήσεων των ασθενών.
Οι εργαστηριακές εξετάσεις σήμερα και με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα της σύγχρονης τεχνολογίας, παρέχουν σαφή, αξιόπιστα και ακριβή στοιχεία, που είναι απαραίτητα στη διασφάλιση του ύψιστου αγαθού, της Υγείας.
Η εργαστηριακή ιατρική είναι ένα λειτούργημα στο οποίο πολλές φορές απουσιάζει η κατανόηση και ο απαραίτητος σεβασμός.
Η πρόληψη, η διάγνωση, η επιβεβαίωση και η παρακολούθηση των ασθενειών στηρίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος στα εργαστηριακά ευρήματα.
Σήμερα η ιατρική επιστήμη παραδέχεται ότι η σύγχρονη εξέλιξη στον τομέα των εργαστηριακών εξετάσεων και μεθόδων, προσφέρει ένα σίγουρο και αξιόπιστο μέσο για τη σωστή και έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία πολλών ασθενειών.
Κυρίως όμως συντείνει στην πρόληψη τους που είναι ο πιο σύγχρονος, αποτελεσματικός και αξιόπιστος τρόπος αντιμετώπισης των κυριοτέρων ασθενειών της εποχής μας.
Σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, όπως και μέσα στα πλαίσια ενός σύγχρονου και καθολικού σχεδίου υγείας, ο ρόλος του κλινικού εργαστηρίου , είναι σημαντικότατος και αναντικατάστατος και κανένας δεν δικαιούται να τον παραγνωρίζει.
Τα κλινικά εργαστήρια έχουν άμεση σχέση με την υγεία των πολιτών. Μέρος της συνολικής ευθύνης της πολιτείας είναι η σωστή οργάνωση, η παρακολούθηση και ο έλεγχος των υπηρεσιών υγείας, καθώς και η πιστή και αυστηρή εφαρμογή των νόμων. Χρειάζεται πολλές φορές όμως η βούληση και η θέληση από όλες τις πλευρές, για να λειτουργούν σωστά οι θεσμοί και οι νόμοι, ηθικοί και ουσιαστικοί.
Η ιατρική επιστήμη είναι ένα τεράστιο οικοδόμημα που αποτελείται από μικρά κομματάκια το ένα απαραίτητο και συμπλήρωμα στο άλλο. Κανένας της κλάδος δεν είναι πιο σημαντικός από τον άλλον.
Ολοι είναι απαραίτητοι και ισότιμοι στο τεράστιο οικοδόμημα της ιατρικής που είναι ο φύλακας άγγελος της Υγείας μας.
Ο ρόλος λοιπόν που έχει να διαδραματίσει το Κλινικό Εργαστήριο στη σύγχρονη ιατρική και κοινωνία ευρύτερα, είναι παράλληλος με εκείνον του PASTEUR και του BERNARD με μια διαφορά 170 περίπου χρόνων…